Hunting for happiness

Jeanneke Scholtens

Jeanneke Scholtens, oprichter van Buro Zorro, is al jaren toonaangevend in de wereld van trendonderzoek. Ze schreef de spraakmakende boeken Holy Fuck en Roes, en heeft naast haar rol als toekomststrateeg en ondernemer ook ruime ervaring met interim management bij diverse bedrijven, zoals Hero en de Scholtens Groep.

Ons nieuwste onderzoek Pleasure Please gaat over directe behoeftebevrediging, intens geluk, verlangen naar gevaar en diepere zingeving. In een vierluik ga ik ook op Linkedin op onderzoek naar de heerlijke menselijke behoeften: pleasure, happiness, danger & purpose.

In het vorige artikel hunting for hedonia dook ik in het brein en de directe stimulatie van die grijze massa om tot ongekend genot te komen. Maar iedereen weet dat de zoektocht naar quickfixes en genotshots niet zaligmakend is. Genot is kortstondig en uiteraard met vlagen overweldigend heerlijk, als ook verslavend. Geluk daarentegen heeft een lange termijn belofte in zich. Maar: “We zijn niet behept met een geluksgen dat ons continu in een roes doet leven.” zegt psychiater Dirk de Wachter. We zoeken ons allemaal een versuffing met de zelfhulpboeken die we onder de kerstboom vonden in de hand. We zoeken naar geluk in de liefde, in vriendschappen, in betekenisgeving, in religie, in de natuur, in de kunst. In onszelf. We roepen massaal om precies 00.00 op 1 januari ‘gelukkig nieuw jaar’ om als eerste wapenfeit dat jaar teleurgesteld ons bed in te kruipen omdat het feestje nooit aan de torenhoge verwachtingen kon voldoen. En de foto’s bij je zusje thuis zagen er trouwens ook veel toffer uit op Insta. Hunting for happiness is zo makkelijk nog niet…

De belofte van geluk

Eén onderzoek dat ik al vaker aangehaald heb, is het marshmallow experiment. Een kind krijgt een marshmallow aangeboden en mag kiezen: nu lekker opeten, of een kwartiertje wachten en dan een tweede krijgen. In dat kwartier ligt de marshmallow roze en fluffy te wachten. Rijp om op te eten. Om stiekem in een wang te stoppen. Het is kiezen tussen korte termijn genot en de belofte op meer. Er zijn geestige filmpjes te vinden op Youtube waar kinderen in totale verwarring aan haren trekken, ogen dicht knijpen, onder tafel kruipen om uiteindelijk toch de marshmallow op te eten. Het is een experiment van de psycholoog Walter Mischels uit de jaren ‘70. De vraag was: Wie wordt er gelukkiger en succesvoller? Het kind dat kan wachten of het kind dat niet kan wachten? Jaren later volgt hij de deelnemers aan het experiment en meet hij schoolprestaties en succes. De kinderen die konden wachten, bleken beter te presteren op school en gelukkiger te zijn in hun volwassen leven. De conclusie van het experiment werd dan ook dat het uitstellen van behoeftebevrediging cruciaal was voor een succesvol en plezierig leven en zou helpen bij alledaagse uitdagingen zoals het omgaan met stress, op gewicht blijven, stoppen met roken, liefdesverdriet en pensioenplanning. En het goede nieuws was, je kon het aanleren! Kinderen werden vanaf dat moment op school getraind op zelfbeheersing en wilskracht. Een uitkomst die me ook geweldig uitkomt in mijn onderzoek, want op de weg van genot naar geluk heb ik een route gevonden die werkt!

Maar helaas. Jaren later blijkt bij een replicatiestudie met een grotere onderzoeksgroep dat de resultaten niet overeind blijven. Walter Mischels proefpersonen waren allemaal kinderen van de universiteitscrèche. Toen dezelfde test met kinderen uit verschillende lagen uit de bevolking werd uitgevoerd, vertelden de resultaten iets anders. De correlatie tussen het uitstellen van behoeftebevrediging en de scores jaren later op school hield geen stand. Sociaal-economische achtergrond en ruimte voor persoonlijke ontwikkeling zijn veel bepalender voor de toekomst van kinderen dan het uitstellen van genot. Duh. Een marshmallow weerstaan met een volle buik is vele malen makkelijker dan wanneer je honger hebt. Inkomensongelijkheid tegengaan is een beter medicijn voor een gelukkige toekomst dan kinderen oefenen in geduld en zelfbeheersing. Touche.

Er is heus geen twijfel dat het uitstellen van directe behoeftebevrediging een goede vaardigheid is, maar dat het leidt tot een gelukkiger leven is een wel heel grote uitspraak.

Is deze vorm van uitgesteld geluk, niet eigenlijk gewoon een prolongatie van persoonlijk genot? Net zo hedonistisch, maar met het idee dat het beter is? Dat je jezelf onder controle hebt? Enorme wilskracht hebt? Dit zie je ook terug in de nieuwe hype na mindfullness en yoga; dopamine vasten. Door te bezuinigen op eten, seks, alcohol, sociale media en technologie, hopen dopamine-onthouders hun verslavingen onder controle te krijgen en weer geluk in de kleine dingen in het leven te vinden. Ze geloven dat het ze kan helpen de hersenen te resetten. Het uitstellen van genot om je beter te voelen; het klinkt zo gek nog niet. Maar word je er gelukkig van?

In Pleasure Please komt het marshmallow experiment voorbij om het principe van uitgesteld verlangen aan merken mee te geven. Niet direct geven wat de consument wil, maar het water in de mond laten lopen en laten wachten. Of wanneer het jezelf betreft: niet direct je ticket boeken, maar sparen en ernaar toe leven. Niet op tinder swipen, maar een brief schrijven aan je buurmeisje en twijfelen of je hem post. Het verlangen voelen groeien, als een warme plek in je buik die alsmaar groter wordt. Ook al ben je er in the long run niet per se beter mee af, het koesteren, de voorpret en de napret maken het gewilde wel vele malen zoeter.

Synthetisch geluk

Maar stel nou dat dat buurmeisje niet reageert op je handgeschreven brief? Stel nou dat ze onder je raam staat te vozen met een knaap van twee huizen verderop. Teleurstelling, jaloezie, een tikkeltje woede voel je misschien. Maar dan doet je brein iets fantastisch. Je gunt het je buurjongen eigenlijk wel. De stumper. In jaren al geen vriendin gehad. Jij hebt eigenlijk altijd wel een vriendinnetje. Je verlegt gewoon je aandacht. Je hebt zo weer een ander meisje op het oog. Je brein maakt synthetisch geluk aan, ook wel ons psychologisch immuunsysteem genoemd. Natuurlijk geluk is wat je voelt wanneer je krijgt wat je wilt. Je wilt je buurmeisje, krijgt je buurmeisje. Hartstikke gaaf natuurlijk. Synthetisch geluk is vele malen interessanter; dat is wat je aanmaakt als je niet krijgt wat je wilt. Je eigen brein fabriceert een prachtig verhaal, wat er ook gebeurt, waardoor je eigenlijk altijd wel goed uit de verf komt. Geniaal.

Twee gelukstheorieën: het uitstellen van genot en het psychologisch immuunsysteem. De route van genot naar geluk is een bumpy ride, die in beide gevallen weer terug naar onszelf leidt. Dat kan nooit de bedoeling zijn. We zoeken voort. De volgende keer kijken we wat een flinke dosis gevaar ons brengt. Voor nu, ik durf het bijna niet te zeggen: een gelukkig nieuw jaar!

Bronnen, onder andere:

De kunst van het ongelukkig zijn. 2019. Dirk de Wachter

Stumbling on Happiness. 2007 Dan Gilbert.

The Marshmallow test. Understanding self-control and how to master it. 2015. Walter Mischel