Pak je toekomst
Hunting for hedonia
Jeanneke Scholtens, oprichter van Buro Zorro, is al jaren toonaangevend in de wereld van trendonderzoek. Ze schreef de spraakmakende boeken Holy Fuck en Roes, en heeft naast haar rol als toekomststrateeg en ondernemer ook ruime ervaring met interim management bij diverse bedrijven, zoals Hero en de Scholtens Groep.
Ons nieuwste onderzoek Pleasure Please gaat over directe behoeftebevrediging, intens geluk, verlangen naar gevaar en diepere zingeving. In een vierluik ga ik ook op linkedin op onderzoek naar de heerlijke menselijke behoeften: pleasure (hedonia), happiness, danger & purpose. In dit eerste deel een sneak preview op de toekomst van pleasure, ook wel hedonia.
Ik ben gelukkig getrouwd. Heb vijf kinderen die variëren in leeftijd van zwemles tot op kamers wonen. Ze zijn allemaal gezond, doen blij hun ding en komen blij weer thuis. Ik huppel dagelijks mijn kantoor binnen om me op mijn werk te storten dat zo treffend mijn ‘Ikigai’ is. Ik heb vrienden in vele soorten en maten. Alle ouders leven nog, genieten mee en hebben vooral ook zelf een zalig leven. Soms worden we opgeschrikt door een ongeluk, verdriet, een tegenvaller. Maar door al die mensen die dat sociale net vormen, lost ook dat zich weer op. Een eersterangs, verwende wereldburger ben ik.
En dan begint het. De zoektocht naar de overtreffende trap. Naar orgastisch genot. Zoals de ergste verliefdheid die je ooit hebt meegemaakt. Dat alles overheersende, gekmakend lekkere gevoel, dat nooit meer over zou gaan. Of die ecstasy pil die werkte. Ik begrijp best dat menig millennial en yogasnuiver (hypergezonde yub die in het weekend gebruikt) hier niet vanaf kan blijven. Zowel drugs als verliefdheid veroorzaken een sterk staaltje chemie in het brein, met roze wolken vol serotonine, dopamine en oxytocine om de euforie te verhogen. Maar zodra die zaligmakende hormonen hun werk ter zijde leggen, blijf jij achter met een ecstasy kater of een gebroken hart. Genot is allesverzengend, maar helaas tijdelijk. En verslavend.
Drank, drugs, chocola, seks. We stoppen van alles in onze mond om dat gevoel te krijgen en vast te houden. Ik dronk wijn, maar kwam erachter dat de wijn eigenlijk mij dronk. Inmiddels drink ik geen glas meer. Ik raak al tijden geen boterham of aardappel aan. Ik rook niet, ik doe geen drugs, ik drink zelfs geen zoetje meer in mijn koffie. En met mij vele Nederlanders; we strepen de ene na de andere genotsleverancier van ons boodschappenlijstje in het kader van onze gezonde levensstijl. Maar potverdikkie. Het is wel weer eens tijd voor een shotje genot, toch?
In mijn onderzoek naar de toekomst van genot heb ik vele afslagen genomen, maar één weg was wel heel intrigerend: de directe toegangsweg tot ons brein.
Waarom een omweg via een hap chocolade in de mond, als we ook een shortcut kunnen nemen?
Lang leve de wetenschap! In 1953 kreeg een rat sensoren in zijn kop geplaatst en door middel van stimulatie stelselmatig een genotshotje toegediend, precies op het plekje in zijn rattenbrein waar hij van ging jubelen. Hij kon het zelf bedienen, met een pedaaltje. Duizenden keren per uur drukte hij het pedaaltje in. Hij at niet, hij dronk niet. Hij stierf gelukzalig. Neurowetenschappers James Olds en Peter Milner hadden de weg naar het genotscircuit ontdekt.
In diezelfde tijd verscheen er een charismatische psychiater en neuroloog ten tonele. Dr. Robert Heath werd op zijn 34ste het hoofd aan de afdelingen neurologie en psychiatrie aan Tulane University. Hij stopte niet bij de rat. Hij ging op zoek naar naar de plek waar genot te vinden is in het brein van de mens. Zijn missie is omschreven als hunting for hedonia, net als de gelijknamige documentaire over zijn werk en het wetenschappelijk onderzoek naar de huisvesting en bediening van onze genots- en geluksgevoelens. Hij plaatste electroden diep in het menselijk brein om depressie tegen te gaan. Hij stimuleerde het brein en kon zo gevoelens ten goede veranderen.
Er zijn prachtige scenes te vinden in de documentaire Hunting for Hedonia en in de oudere documentaire The Mind waarin een vrouw gekoppeld aan electroden zich depressief voelt en agressief gedraagt om vervolgens een spinnend toonbeeld van gemoedelijkheid te worden, terwijl Heath aan de knoppen draait. Ze lacht zonder te kunnen verklaren waarom. Heath’s werk werpt vruchten af.
Eind jaren zeventig slaat de teneur om. Psychochirurgie wordt en masse aangevallen. Robert Heath’s werk wordt onderzocht en publiekelijk aan de kaak gesteld, onder andere door Ted Kennedy. Maar dat kon hem niet weerhouden verder te gaan. Je kunt op dit moment nog denken dat hij zijn tijd te ver vooruit was, want waarachtig, hij hielp mensen met depressie echt. Maar toen vloog hij volkomen uit de bocht. Een zwaar depressieve man vroeg Heath of hij hem kon ‘genezen’ van zijn homoseksualiteit, in die tijd nog in de DSM te vinden. Heath ging dit niet uit de weg en behandelde de man, met sensoren en de hulp van een prostituee. Zijn methodes werden controversieel en onethisch bevonden. Hij wordt van succesvol arts, een kwaadaardige wetenschapper. Van dokter Boeketreeks een dokter Frankenstein. Hij valt van zijn voetstuk en zijn werk wordt veilig opgeborgen voor enkele decennia.
Tegenwoordig wordt er steeds meer gewerkt met diepe brein stimulatie. Maar niet om de plaats van pleasure in het brein te traceren, maar om ziektes als Parkinson, depressie, OCD en Gilles de la Tourette direct in het brein te bestrijden. In de film Hunting for hedonia worden moderne onderzoeken gevolg. Eind jaren negentig reageert een patiënt met Parkinson bijzonder op zijn electroden: blij! Wat blijkt, de effecten van de stimulatie in het brein, door het voltage omhoog te draaien, zijn niet alleen motorisch, maar ook emotioneel. Diepe brein stimulatie heeft als bijvangst naast symptoombestrijding, het opwekken van geluksgevoelens. Hoe erg is dit?
Gaan we op zoek naar genot of houden we ons enkel aan ziektebestrijding?
Stel je nu eens voor, dat jij een genotspompje of -pedaaltje in je hand hebt. Zou jij hem gebruiken? Ik als voormalig drinker weet wel wat ik zou doen. Zou je een tandje erbij doen en net even te gelukkig willen zijn? Is een bestaan met alleen maar hoogtepunten leuk, of gaat dat uiteindelijk vervelen? En koppelen we genot dan niet los van geluk en zingeving? Wie bepaalt er eigenlijk hoe jij je voelt? De dokter? Of jijzelf? Wie heeft er controle over wiens brein? Je kunt je voorstellen dat dit discussies ontlokt over de mogelijkheid grootschalige controle over mensen uit te oefenen. Er zijn ook andere doeleinden denkbaar. Zou je pijnlijke herinneringen weghalen? DARPA onderzoekt dit, om ernstige traumatische ervaringen bij militairen weg te nemen en zo een betere kwaliteit van leven te geven.
Robert Heath was pionier bij uitstek. Het verhaal van Heath vertelt ons alles over de tijdgeest in zijn tijd. Wat er toen wel en niet door de beugel kon. Wat vinden wij ethisch acceptabel in de roaring twenties van onze eeuw? Kunnen we het aan? Kunnen we koers houden? Het is verleidelijk onbekend gebied.
Als je ’s avonds thuis op de bank zit met een kop thee in plaats van een glas wijn, een stuk komkommer in plaats van een stuk chocola en een dekentje in plaats van een lover, denk je waarschijnlijk niet meteen aan electroden in je brein, maar technisch zou het je dus een stuk gelukkiger kunnen maken. Als ik je een paar tips mag meegeven vanuit de neurowetenschap die wat minder invasief zijn: Geef aan een goed doel, betaal je belastingen of help je buurvrouw met haar boodschappen. Een Goddelijke ervaring wil ook nog wel eens werken; ze triggeren allemaal je genotscircuit, net zo goed als een avondje Montrachet en pret in bed. Voorlopig verkies ik de omweg boven de shortcut. Maar wie weet wat de toekomst zal brengen.
Hunting for hedonia was het eerste artikel in een reeks van vier.
Bronnen, onder andere:
Focus wetenschap podcast https://podcasts.apple.com/nl/podcast/focus-wetenschap/id791101885
Documentaire: Hunting for hedonia https://vimeo.com/ondemand/huntingforhedonia2
Interview Louk Vanderschuuren
Chemie van de Liefde, Larry Young en Brian Alexander. 2013.
