Onlangs ben ik naar het land afgereisd waar technologie en natuur naar de hemel reiken. En sindsdien ben ik in de ban, van Japan. Reizen is bijna een verplichting voor iemand die zich in het vak van toekomstverkenning en toekomststrategie begeeft. Om voortschrijdende technologie achterna te gaan, om te zien wat het Westen kan leren van het Oosten en om zo scenario’s voor de toekomst te kunnen schetsen. Kyoto, Nara, Hakone en Tokyo stonden op het programma deze reis. Verschillende gidsen heb ik het hemd van het lijf gevraagd over de cultuur, gebruiken, tradities, geloven, sociale verhoudingen, politiek, relaties, werk. Want dat is wat je continu probeert: making sense of Japan.
Modern & traditioneel
En dat bleek best een opgave. Een van onze gidsen vertelde bij het Inari tempelgebied dat veel mensen niet geloven, maar wel naar de tempels en schrijnen gaan om te eren, geld te betalen, ziektes en ongeluk af te kopen met amuletten, en rituelen uit te voeren. Het onderscheid tussen modern en traditie wordt niet gemaakt. Beiden horen bij je leven. Of je nu gelooft of niet, maakt niet uit. In het spoor van de ontkerkelijking in Nederland moest ik hier wat langer over na denken.
Fantasie & echt
In het warenhuis Nakano broadway liepen we langs stapels manga. Zonder gene worden pornografische bladen gelezen en schooluniformen voor een volgend avontuur uitgezocht. Winkels vol fantasy en role playing worden afgewisseld met andere winkels om je verzameling compleet te maken, van treinen, postzegels, munten en wat niet meer. Een homoerotische shop biedt soelaas aan jonge Japanse vrouwen, die fantaseren over leden uit hun favoriete boyband die een relatie met elkaar hebben. Fantasie en reallife lopen dwars door elkaar heen in het Japanse leven. De mix van seks en postzegels deed zelfs mijn Holy Fuck geest dwalen.
Concept?
In het Butlercafe vlakbij werd ik onderdeel van een optreden van twee butlers, die mij kroonden tot Cinderella. De butlers gingen vervolgens op de foto met drie gekroonde Japanse tienermeisjes naast mij, die giechelend in een hoekje hun nieuwste trofee – de foto- bekeken. Het was een plek, waar je met een belletje mocht rinkelen om naar de powderroomgebracht te worden, waar een cocktail voor je werd gecreëerd door diep in je ogen te kijken en je ziel te lezen, waar je bediend werd alsof je twee eeuwen werden teruggeworpen in de tijd. En waar ik vroeg of dit concept populair was in Japan. Als er een zoemer af kon gaan zoals in een tv show, zou dit het moment zijn. Foute vraag. Concept? De butler en ik keken elkaar aan alsof de ander gek geworden was. Het was geen concept.
Grensvervaging
In Japan is er geen onderscheid tussen echt en onecht, fantasie en realiteit, modern en traditioneel. Verschillende rollen maken tezamen jouw identiteit. Fantasy, roleplaying, je werk, geloof, alles hoort bij jou. De butler en de vader, de echtgenoot en de aanbidder van een girlband, de animist en de Boeddhist. De vloeibare samenleving, die term heb je vast al eens gehoord, bestaat al eeuwen in Japan en komt nu ook met grote golven ons land binnen. Want ook in Nederland zien we steeds meer hokjes die we ooit zorgvuldig hebben opgebouwd en keurige grenzen vervagen. Man en vrouw, mens en machine, wonen en werken, digitaal en fysiek, online en offline, school en werk, lopen dwars door elkaar heen. De tijd dat de kerk, je politieke kleur met dito tv zender en school duidelijk kenbaar maakten wie jij was en wat je geloofde, is niet meer. We mixen en matchen er lustig op los. De ene dag zijn we atheïstisch, om de volgende dag te mediteren en een vergiet op ons hoofd te zetten.
Europees orientalisme
Toegegeven, met een welhaast Europees orientalisme, beschrijf ik hier de verschillen en overeenkomsten. Ik dacht dat ik vrij goed in staat was die verschillende werkelijkheden naast elkaar te laten bestaan, in elkaar over te laten lopen en zelfs te incorporeren. Maar dat referentiekader wat op je rug zit, schud je niet zomaar af. Japan: een land dat meer vragen opwerpt dan antwoorden geeft. Ik wil weer.
